Maria Montessori urodziła się 31.08.1870 roku we Włoszech w miejscowości Chiarawalle. Pokonując wiele trudności w 1896 roku z wybitnymi wynikami jako pierwsza kobieta we Włoszech ukończyła studia medyczne

Następnie rozpoczęła pracę naukową poświęconą dzieciom z upośledzeniem umysłowym. Wstrząśnięta sytuacją dzieci w szpitalach psychiatrycznych, postanowiła przywrócić im chęć do życia. Wkrótce doprowadziła do otwarcia w Rzymie instytut dla dzieci upośledzonych umysłowo. Wspaniałe wyniki zachęciły ją do kontynuowania pracy nie tylko z dziećmi upośledzonymi, ale i zdrowymi.

Następnie Maria objęła posadę dyrektora w rzymskim przedszkolu Casa dei Bambini, gdzie uczęszczało 60 dzieci w wieku 3 – 6 lat. Otoczenie tak zostało zorganizowane przez badaczkę, aby dzieci mogły same wybierać, czym chcą się w danej chwili zająć. Obserwując rozwój dzieci, ich zainteresowanie materiałami edukacyjnymi z czasem powiększała ilość narzędzi. edukacyjnymi z czasem powiększała ilość narzędzi.

Maria Montessori ograniczyła działanie nauczyciela, szła za dziećmi ich potrzebami, zalecała, żeby nie narzucać dzieciom zabawy, nie przeszkadzać w pracy, które same sobie wybiorą. Mimo, iż przedszkole znajdowało się w dzielnicy o wysokiej przestępczości, badaczce udało się stworzyć środowisko, w którym nawet najbardziej nadpobudliwe i głośne dzieci potrafiły skupić się na powierzanych im zadaniach i współpracować w grupie. Wieść o tym osiągnięciu rozniosła się po świecie, a Montessori stała się rozpoznawalna. Co umożliwiło jej rozpoczęcie kształcenia nauczycieli w różnych zakątkach świata. W roku 1909 opublikowano jej pierwszą książkę pt. „Metoda Montessori”, a w 1929 powstało Assocjatio Montessori Internationale (AMI) – Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori, które zajmuje się kształceniem nauczycieli wg metod Marii Montessori.

Sytuacja polityczna zmusiła Marię do opuszczenia ojczyzny i przeniesienia siędę Hiszpanii. W 1934 roku odbył się ostatni międzynarodowy kongres Montessori, w którym uczestniczył min. szwajcarski psycholog Jean Piaget, znany dzięki swojej teorii rozwoju psychologicznego. Po powrocie z kongresu stanął on na czele związku Montessori. Jego myśl była bliska pedagogice Montessori. Tak jak ona, podkreślał ogromne znaczenie otoczenia, zwracał uwagę na różne etapy rozwoju dziecka i na okresy szczególnej wrażliwości (tzw. wrażliwe fazy), w trakcie których dziecko jest najbardziej podatne na zdobywanie konkretnej wiedzy.

Maria Montessori interesowała się zajęciami praktycznymi, podczas gdy Piaget poświęcał swój czas na badania naukowe i rozważanie teoretyczne.

Wojna domowa w Hiszpanii zmusiła Montessori do ponownej ucieczki, najpierw do Anglii, a potem do Holandii. Podczas pierwszych lat po wojnie wiele podróżowała, wygłaszając odczyty w różnych częściach świata. Nawiązywała kontakty ze znanymi ludźmi, m. in. Mahatmą Gandhim i Zygmuntem Freudem. Ostatnie lata życia spędziła ze swoją rodziną w Holandii. Maria Montessori zmarła w 1953 roku, przeżywszy 82 lata. Faszyzm, dwie wojny światowe, wojna domowa w Hiszpanii, internowanie przez 5 lat w Indiach boleśnie ją doświadczyły i utwierdziły w przekonaniu, że człowiek musi się zmienić, że pokój i wspólnotę należy kształtować od najmłodszych lat. Maria Montessori była wielokrotnie nominowana do Nagrody Nobla.

*(K. S. Wennerstrom, M. B.Smeds, Pedagogika Montessori w przedszkolu i w szkole.)

Dziecko wychowane w duchu pedagogiki Marii Montessori będzie w przyszłości osobą samodzielną, odpowiedzialną za siebie i świat, pracowitą. Rozwój każdego dziecka dokonuje się według indywidualnego „planu rozwoju”. Dlatego nie można z góry stworzyć systemu wychowawczego i dydaktycznego bez uwzględnienia indywidualnych cech dziecka.

Rozwój dziecka dokonuje się etapami. Są one wspólne dla wszystkich ludzi, jednak u każdego mają różny stopień nasilenia, charakter i czas trwania. Są to tzw. wrażliwe fazy. Jest to czas kiedy dziecko jest szczególnie zainteresowane i chętne do poznania nowej umiejętności lub wiedzy. Największe możliwości poznawcze są wtedy, gdy wystąpi u dziecka zjawisko „polaryzacji uwagi”. Jest to długotrwała koncentracja na danej czynności. Dziecko uczy się wtedy chętnie, łatwo i bez wysiłku. Następstwem zjawiska polaryzacji uwagi jest „normalizacja”. Jest to stan psychicznej równowagi i harmonii. „Znormalizowane” dziecko jest spokojne, opanowane, wierzy w swoje możliwości, staje się odpowiedzialne za swoje czyny, coraz bardziej uniezależnia się od zewnętrznych wpływów. To właśnie normalizacja jest głównym celem rozwoju i wychowania dziecka.

„DZIECKO NIE MUSI ROBIĆ CO CHCE, ALE MUSI CHCIEĆ TEGO, CO ROBI”

Wychowanie metodą M. Montessori ma charakter pośredni. Nauczyciel ma za zadanie tak zorganizować otoczenie, by wesprzeć indywidualny rozwój dziecka.

Dzieci w przedszkolu przebywają w grupach mieszanych wiekowo. Zaletami takiego rozwiązania jest szybsza i skuteczniejsza edukacja społeczna. Dzieci starsze wykazują naturalne zaangażowanie i opiekuńczość nad młodszymi (dzielenie się doświadczeniem). Dzieci bardzo szybko dostrzegają zróżnicowanie potrzeb i zasad współżycia. W takich grupach następuje szybsza adaptacja i integracja dzieci nowoprzyjętych.

Materiał montessoriański tworzy logicznie uporządkowaną całość programową i podzielony jest na kilka działów, które odpowiadają pojawiającym się w tym wieku "wrażliwym fazom". Fazy te zostały przez doktor Montessori sprecyzowane, nazwane i ujęte w ramy czasowe. W ten sposób badaczka wyłoniła fazę na porządek, ruch, małe przedmioty, wdzięk i grzeczność, doskonalenie zmysłów, naukę pisania, naukę czytania, relacje przestrzenne, muzykę i matematykę. W odkryciu tym zawierał się jednak bardzo znaczący element, otóż dziecko przeżywało wrażliwe fazy w sposób indywidualny, niepozwalający nauczycielowi przewidzieć momentu, w którym to następuje. M. Montessori przeprowadzając kolejne badania i eksperymenty wyszła więc z założenia, iż to dziecko powinno samo decydować w jakim czasie i z jakich pomocy chce korzystać wiedzione swoim wewnętrznym, instynktownym głosem.

Konkluzją tego odkrycia było przygotowane przez Marię Montessori specjalnie przygotowanego otoczenia podzielonego na sprecyzowane działy a te wypełnione szeregiem pomocy będącymi w sposób absolutny dostępne dla dzieci.

Działy te obejmują:

• Praktyczne ćwiczenia dnia codziennego – efektem pracy z tym materiałem jest wykształcenie u dzieci koordynacji ruchowej, aktywnego działania, zdobycie konkretnych umiejętności np.: zawiązywania butów, ubierania się, składania serwet, sprzątania, przygotowywania stołu do spożycia posiłku i posprzątanie po nim i innych czynności samoobsługowych oraz umiejętności współdziałania w grupie.

• Kształcenie zmysłów– materiał ten wprowadza dziecko w świat pojęć, wymiarów, brył, powierzchni. Uczy rozróżniania barw, smaków, zapachów, dźwięków, a więc kształci poszczególne zmysły

• Edukacja językowa– materiał wprowadza dziecko w sztukę pisania, czytania, pomaga w rozwoju mowy u dziecka

• Edukacja matematyczna– pozwala dziecku w sposób przystępny, na konkretach przejść przez skomplikowany świat liczb i działań matematycznych

• Wychowanie kosmiczne (nauka o wszechświecie) – dziecko poznaje świat przyrody, zasady w nim rządzące, uczy się jak chronić środowisko w którym żyje

Na czym polega metoda nauczania Marii Montessori:

Praca indywidualna – Dzieci pracują swoim tempem, a nauczyciel podąża za nimi, nie przeszkadza

Samodzielność– Dzieci mają prawo wybrać miejsce i formę pracy, zachowując pewne obowiązujące w przedszkolu reguły. W ten sposób dzieci uczą się oceny swoich umiejętności

Dzieci w grupie są zróżnicowane wiekowo– Uczą się życia w zależności między sobą, obowiązujących reguł społecznych oraz przestrzegania zasad „nie niszcz”, „nie rań”, „nie przeszkadzaj”

Porządek – Dzieci uczą się pilnować porządku w swoim otoczeniu, ale też w swoim działaniu

Lekcja ciszy – Dzieci uczą się współpracować ze sobą biorąc udział w zajęciach zarówno indywidualnych jak i grupowych, które odbywają się w przyciszonej atmosferze

Koncentracja – Dzieci ćwiczą dokładność i wytrwałość przy wykonywaniu konkretnych zadań

Praca z materiałem Montessori – Prezentacja dokonana przez nauczyciela oraz zachęcanie do posługiwania się tym materiałem zgodnie z jego przeznaczeniem i celem dydaktycznym Maria Montessori – włoska lekarka i pedagog dzięki swoim wieloletnim obserwacjom stworzyła metodę wychowawczą kładącą nacisk na swobodny rozwój dzieci. Metoda oparta jest na spostrzeżeniach, że dziecko:

• potrafi samo dokonać wyboru;

• ma wspaniałą zdolność koncentracji, jeśli jest zainteresowane tym co robi;

• lubi powtarzać ćwiczenia;

• nie domaga się nagród;

• lubi porządek i sensowne zajęcia;

• poczucie godności wzrasta u dziecka, kiedy ma możliwość wybrania zajęcia i wykonania go we właściwym dla siebie czasie;

Podczas pobytu w przedszkolu dziecko samo wybiera, z jakich materiałów, pomocy chce skorzystać. Naszą rolą jest motywowanie i wskazywanie ścieżek rozwoju, jednak to przede wszystkim dziecko ma być aktywne. Jasne i konsekwentnie przestrzegane zasady (np. dbanie o porządek) zapewniają dziecku bezpieczeństwo i poczucie sensu.

Pracujemy w grupach zróżnicowanych wiekowo. Przebywanie w grupie dzieci w różnym wieku sprzyja rozwojowi społecznemu: starsze dzieci uczą się pomagać młodszym, a młodsze dzięki towarzystwu starszych szybciej się usamodzielniają. Program jest zindywidualizowany, ponieważ każde z dzieci rozwija się w nieco innym tempie.

Program układamy tak by dzieci uzyskiwały wiedzę we właściwym dla siebie czasie (nie za wcześnie i nie za późno). W osiągnięciu tego celu pomagają nam materiały dydaktyczne zaprojektowane zgodnie z zasadą, że dziecko uczy się całym ciałem. Przedstawiła ją Maria Montessori na podstawie wieloletnich doświadczeń w pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym. Przyjęła, że dziecko powinno rozwijać się motorycznie, sensorycznie, emocjonalnie, intelektualnie i duchowo. Materiały w sali umieszczone są tak, aby każde dziecko mogło z nich samodzielnie korzystać (brać, przenosić, odkładać na miejsce).

Nasz sposób myślenia o dzieciach, ich możliwościach i rozwoju dobrze oddaje opowieść Marii Montessori:

„Pozwólcie, że skupimy się teraz na dziecku w wieku około 2 lat i jego potrzebie chodzenia. Taka potrzeba jest dla niego zupełnie naturalna, ponieważ musi ono przygotować się do bycia dorosłym więc musi zbudować w sobie wszystkie potrzebne ku temu zdolności. Dziecko w wieku 2 lat jest całkiem zdolne, by przejść 2– 3 kilometry, a także wspinać się, jeśli dobrze się do tego nastawi.

Najbardziej podobają mu się te najtrudniejsze do przejścia etapy. Musimy pamiętać, że dziecięcy pomysł na chodzenie jest zupełnie inny od naszego. Nasze wyobrażenie, że długie spacery przewyższają jego zdolności bierze się stąd, że chcielibyśmy, by chodziło w naszym tempie. Jest to pomysł tak niedorzeczny jak to, że my dorośli moglibyśmy dotrzymać kroku koniowi. Widząc nas bez dechu, koń mógłby wtedy powiedzieć (jak często mówimy do dziecka): Oj, nie dobrze. Wskakuj lepiej na mój grzbiet i dostaniemy się tam razem. Jednak dziecko nie próbuje ‘dostać się tam’. Wszystko czego chce to po prostu iść. A ponieważ jego nogi są krótsze od naszych, nie możemy zmuszać go, by próbowało za nami nadążyć. To my musimy iść w jego tempie.”

Największą oznaką sukcesu dla nauczyciela… jest bycie zdolnym, by powiedzieć: „Te dzieci pracują jak gdybym nie istniała”